Sabine Ticheloven
vertelde op 5 februari 2020
Vier Friese handelslieden trekken begin vorige eeuw, onafhankelijk van elkaar, naar het zuiden. Ze verlaten het arme, agrarische Friesland in de hoop onder de rivieren wel een boterham te kunnen verdienen. In Brabant beginnen ze allemaal een kruidenierswinkel. Jacob Ebben in Helmond, Servaes Dames in Tilburg, Jan Aukes in Eindhoven en Johannes Hettema in Oss.
Samenwerking en groei
Na een paar jaar ontmoeten ze elkaar en besluiten samen te gaan werken. In 1910 richten ze de ‘Combinatie EDAH’ op, ‘voor gezamenlijke rekening een groot- en kleinhandel in koloniale waren, grutterswaren, comestibles en aanverwante artikelen in de meest uitgebreide zin des woords’. De beginletters van de achternamen van de mannen vormen de naam EDAH. Helmond kiezen ze als uitvalsbasis. Hier bouwen ze hun fabrieken, opslagloodsen en het kantoor. Strategisch gelegen aan de Zuid-Willemsvaart en met goede tram- en treinverbindingen.
Drie van de mannen - Dames doet niet mee - richten in 1917 de ‘NV Handel in Koloniale Waren EDAH’ op. Een paar jaar na de Eerste Wereldoorlog laat Ebben zich uitkopen. Veertig winkels zijn er dan al bij aangesloten. In de beginjaren verkopen ze voornamelijk koffie, thee, tabak, margarine, eetbare gedroogde koloniale waren en het basisassortiment van een kruidenier. Tot zijn klanten kan EDAH de vele kloosters en andere katholieke instellingen rekenen die Brabant en Limburg rijk is.
Een jaar later volgt de eerste overname, de kruideniersketen van de firma Vlijmincx de Vocht, met hun ‘Doornboomwinkels’ in en rondom Eindhoven. In één klap is EDAH een twintigtal filialen rijker, inclusief fabrieken zoals een olie- en zoutfabriek. Het blijft niet bij deze overname. Er zullen er nog veel volgen, met name in Brabant en Limburg. Jaar in jaar uit blijft de winst maar groeien en rond 1940 zijn er al zo’n 130 EDAH winkels. Ze willen vooral goedkoop zijn. Met de bedrijfsleus ‘lage prijzen bij een zo groot mogelijke omzet’ krijgt de EDAH een beetje het imago van een armeluis-winkel.
EDAH reclamespeldje
Zelfbediening
Na de Tweede Wereldoorlog zit de tweede generatie Aukes en Hettema in de directie. Een nieuw, uit Amerika overgewaaid, fenomeen dient zich aan: de zelfbedieningswinkel. Het interieur van alle winkels moet hierop worden aangepast. Toonbanken verdwijnen en de nadruk komt te liggen op de uitgestalde koopwaar. Tegelijkertijd wordt de strijd met de concurrentie steeds heviger. Ze beginnen met spaaracties zoals de ‘Dubbel Geld Spaarzegels’ om klanten aan zich te binden.
In 1952 is de opening van de eerste zelfbedieningszaak in Heerlen onder de naam Ziezo. EDAH reageert in eerste instantie voorzichtig op deze nieuwe winkelformule. Ze stapt niet meteen massaal over op zelfbedieningswinkels, maar wedt op twee paarden: de toonbank EDAH’s én de zelfbedieningszaak (Ziezo). Mede door de hete adem in hun nek van concurrent Albert Heijn kiezen ze tien jaar later alsnog voor de zelfbedieningswinkels. Al snel volgen ook EDAH supermarkten waar je ook ‘verswaren’ (groente, fruit, vlees) kunt kopen.
Edah Ziezo-markt in Uden, c. 1972 (collectie BHIC)
Nieuwe winkelformules
Midden jaren 60 hebben ze 103 filialen maar gaat het financieel niet goed. EDAH sluit al haar productiebedrijven in Helmond. Ze komen met een nieuwe winkelformule waarbij de zelfbediening is ontdaan van alle franje en versobering het toverwoord is: ‘discount selling’. Deze GEGRO-formule (Gezins Grossiers) houdt in: eenvoudige winkels met een beperkt vloeroppervlak, simpele presentatie, hoge omzetsnelheid van circa 800 artikelen en vaste lage prijzen. Dat Gegro van Edah is roepen ze niet van de daken maar houden ze binnenskamers.
Met Gegro winkels in voornamelijk Oost en Noord-Nederland en EDAH vestigingen in met name Brabant en Limburg, is alleen het westen nog onontgonnen terrein. Hier openen ze nieuwe supermarkten met de Gegro formule onder de naam Radar en Delta. Met de overname van het noodlijdende Coop hebben ze uiteindelijk in heel Nederland vestigingen.
In andere handen
Aan de goede jaren komt een eind, evenals aan de familietraditie. In 1976 komt de Edah in handen van de V&D. Als dochtermaatschappij gaan ze verder als Edah BV. Nieuwe supermarktformules worden bedacht, waaronder de Torro. Maar het verlies van zelfstandigheid doet de Edah geen goed. Uiteindelijk komt de Vendex Food Groep in handen van Laurus die vervolgens weer wordt overgenomen door de Sligro en Sperwer Groep. Zij bouwen de Edah supermarkten om tot Emté en Plus. Eind 2007 is de naam EDAH in alle winkels, kantoren en distributiecentra verwijderd.
Wat rest is het Edah museum in het voormalige hoofdkantoor in Helmond.