Reageer
31

De Gruyter

Wat begint als een klein grutterswinkeltje aan de Hooge Steenweg in Den Bosch groeit uit tot een kruideniersimperium. Een halve eeuw is De Gruyter de grootste grutter van Nederland met meer dan 550 winkels en 7500 werknemers. Tot de jaren ‘70, wanneer Albert Heijn de concurrentiestrijd wint en het bedrijf roemloos ten onder gaat.

Verkopen wat je zelf maakt

In 1818 begint Piet de Gruijter (‘Piet den dief’) een klein grutterswinkeltje aan de Hooge Steenweg in Den Bosch. Enkele jaren later koopt hij ook het fabriekje ‘De Lintmolen’ in de Orthenstraat. Hier verbrijzelt hij met een molen de granen tot gort, populair volksvoedsel in die tijd. Zijn vrouw verkoopt de gort in de winkel. Het is het begin van ‘De Gruyter-formule’: zelf maken wat je verkoopt. Wanneer zijn jongste zoon Louis in het bedrijf komt verandert de naam in ‘P. de Gruyter & Zoon’. Het zijn de twee zonen van Louis, Lambert en Jacques, die de grutterij begin twintigste eeuw moderniseren en uitbreiden met een eigen winkelketen.

Naast de verkoop van peulvruchten (bruine bonen, erwten), granen, gemengd veevoer, rijst, bloem en meelsoorten voegen Lambert en Jacques ook koloniale waren toe aan het assortiment, zoals koffie (‘het bruine goud’) en thee. En kunstboter van margarinefabrikant Jurgens die hen met zijn financiële steun in staat stelt om de winkelketen telkens weer uitbreiden.

Reclame voor De Gruyter's Cacao

Reclame voor De Gruyter's Cacao

Luxe winkels en magazijnen

De Gruyter richt zich op de elite en de welvarende middenklassen, die ze vinden in steden als Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. De winkels liggen op toplocaties, middenin drukke winkelstraten in het centrum. Telt het bedrijf in 1902 slechts 5 filialen, in 1921 zijn dat er al 100! De interieurs ademen luxe en kwaliteit. Kleurrijke tegelwanden met oogsttaferelen en exotische oorden, kroonluchters, koperen koffiesilo’s, rood gelakte glimmende theebussen en een marmeren toonbank met weegschalen en bewerkte nikkelen kassa’s. De bediening, jongedames in smetteloos wit schort en een blauwe kraag, is hoffelijk. In de schappen liggen alleen zelfgeproduceerde producten en er hangt altijd de geur van versgemalen koffie.

Om klanten aan zich te binden geeft De Gruyter korting van 10 procent. Voor elke tien gulden aan kassabonnen krijgt de klant een gulden contant terug. ‘Én betere waar, Én 10 procent, Alléén de Gruyter’, zo luidt de bekende reclameslogan.

Tussen 1905 en 1918 heeft De Gruyter naast de luxe stedelijke winkels ook een aantal eenvoudige houten magazijnen, simpele verkooppunten. Voornamelijk in het centrum van de omliggende dorpen in de Meierij van ’s-Hertogenbosch. Hier geen luxe maar soberheid; muizenvallen zijn hier noodzakelijk.

Fabrieken en winkels

De ‘De Gruyterformule’ - zelf maken wat je verkoopt - heeft tot gevolg dat met de groei van het aantal winkels en het assortiment ook de productie toeneemt. Voor de bouw van de nieuwe fabrieken, kantoren en winkelpanden hebben ze zelfs een eigen bouwbureau met architecten.

In 1905 produceren ze al meer dan 140 producten. Alle De Gruyterwinkels in Nederland worden bevoorraad vanuit Den Bosch. Een grutterijfabriek verrijst in de Orthenstraat. De achterzijde ligt direct aan het water, zodat schepen makkelijk kunnen laden en lossen. Het enorme gebouw, opgetrokken uit gele bakstenen, krijgt al snel de naam ‘het gele monster’. Vlak na de oplevering is alweer nieuwe uitbreiding noodzakelijk. Er volgen fabrieken voor thee, koffie, peulvruchten, vermicelli, chocolade en rijst. De Orthenstraat wordt De Gruyterstraat.

Het aantal winkels en het assortiment blijft groeien. Wanneer er begin jaren dertig weer uitbreiding noodzakelijk is, is uitbreiding in de binnenstad niet meer mogelijk. Voor een tweede fabriekscomplex, Fabriek II,  wijken ze uit naar de Veemarktkade. Hier produceren ze o.a. jam, macaroni, soep, wijn, suikerwerk en limonade. In 1960 wordt Fabriek III geopend aan de Parallelweg, achter het Bossche station.

De Gruyter filiaal in Boxtel (Fotopersbureau Het Zuiden. Bron: BHIC)

Snoepje van de week

‘Je moet het product verpakken en de klant inpakken’ aldus Jacques de Gruijter. Dat hebben ze goed begrepen. Met het ‘Snoepje van de Week’ wordt De Gruyter een begrip onder de naoorlogse jeugd.

Na de Tweede Wereldoorlog doet de zelfbedieningswinkel zijn intrede. Het aantal producten in het assortiment van De Gruyter stijgt van een paar honderd tot een paar duizend. Met lichte tegenzin gaan ze mee in deze uit Amerika overgewaaide winkelformule. ‘Als u binnenkomt, staat er een handig mandje voor u klaar’, adverteren ze. Als enkele jaren later ook de supermarkt in opkomst is, is de De Gruyterdirectie verdeeld over de koers die het bedrijf moet volgen. Wel of niet meegaan in deze nieuwe trend?

De Gruyter

Niet met de tijd mee

Afgezien van enkele grotere De Gruytersupermarkten, blijven ze vasthouden aan de ‘De Gruyterformule’ met kleinere supermarkten. Grote supermarkten betekenen immers dat ze niet meer alles zelf kunnen produceren en ook artikelen van andere merken moeten verkopen. Dat is tegen het zere been. Ze houden krampachtig vast aan de oude stijl van de kruidenierswinkel.

Deze conservatieve houding leidt eind jaren zestig tot zwaar tegenvallende financiële resultaten. Ze verliezen de concurrentiestrijd van de supermarktketen Albert Heijn. Het is het begin van het einde voor De Gruyter. In 1970 koopt de Steenkolen Handels Vereniging (SHV) De Gruyter. Uiteindelijk gaan in 1977 de laatste De Gruyter-winkels over naar de Spar. Het De Gruyterconcern gaat roemloos ten onder. Het hoofdkantoor in de Orthenstraat, het ‘gele monster’, wordt in 1980 gesloopt.

Reacties

Paul zei op 15 september 2020 om 09:16

Vroeger was er een De Gruyter aan het Mgr. Van Roosmalenplein in Den Bosch. Ik herinner me die als een supermarkt. Ze verkochten er zelfs LP's en mijn eerste exemplaar heb ik dan ook daar gekocht. Een verzamelaartje van de Golden Earrings. Jawel, met een 's'.

Mariët zei op 15 september 2020 om 12:55

Wat leuk dit verhaal over De Gruyter. Ik weet dat ik vroeger in hun kantoorgebouw in de Orthenstraat met mijn vader de spaarzegeltjes mocht gaan inleveren.

Jan van den Dungen zei op 18 september 2020 om 08:24

Ik mis in de opzet het (oude) concern van Wed. A.A. Notten uit Eindhoven

BHIC Mariët zei op 18 september 2020 om 10:13

Beste Jan, hartelijk dank voor je tip. Ik ga deze aan mijn collega's doorgeven.

BHIC Paul zei op 18 september 2020 om 11:37

Dank voor de tip, Jan. We zetten hem op het lijstje voor de komende aanvullingen. We pretenderen overigens niet dat deze website een compleet overzicht van de Brabantse industrie en bedrijven geeft, hoor.

Jos van der Wal zei op 24 september 2020 om 15:01

Mijn vrouw heeft ook bij de Gryuter gewerkt. Dat heette toen Winkel Thuis. Daar konden toen al klanten boodschappen thuis laten bezorgen. Was voor die tijd best al groot en vooruit strevend. Wat je dus tegenwoordig ziet bij bijna alle supermarkten. En was er dus toen toen al rond 1970.

BHIC Mariët zei op 25 september 2020 om 11:21

Dus het thuisbezorgen van boodschappen, naast de rijdende winkels, was er al veel langer? Eigenlijk dacht ik dat dit echt iets was van de laatste tijd. Zouden er veel mensen toen gebruik van gemaakt hebben ? En hoe gaven ze hun bestelling door, per telefoon misschien?

Jos van der Wal zei op 25 september 2020 om 12:01

De klanten moesten elke week een formulier invullen voor de week erop en dat gaven ze dan aan de bezorger mee als hij boodschappen kwam brengen.

BHIC Mariët zei op 25 september 2020 om 12:03

Bedankt Jos.

Dat werkte natuurlijk ontzettend goed en je had ook geen gelegenheid voor de bekende impulsaankopen :).

Leo Rijnen zei op 25 september 2020 om 18:56

In Tilburg had je in de Heuvelstraat ( de winkelstraat ) 2 winkels
van de Gruyter , op de kop en aan het eind , op zaterdag avond
liep de jeugd in de Heuvelstraat te flaneren , dat noemde men
toen Gruyteren

Jack Renders zei op 26 september 2020 om 18:10

ik kan me nog vaag herinneren dat "de Gruyter" vanuit Tilburg wekelijks in Hilvarenbeek, onder de rook van Tilburg, bestellingen afleverde die de week daarvoor waren opgenomen. Vaag herinner ik me dat deze bezorging plaats vond middels een soort bakfiets met deksel. Of ze voorzien was van een hulpmotor weet ik niet meer. Wat ik wel weet, is dat "het snoepje van de week" er niet wekelijks aanzat bij moeder. Maar wie zich de winleks van "VéGé " nog herinnert, zal ook nog wel het snoepje van de week van deze keten herinneren onder de naam "snoepje van de week. Ook dat kostte een dubbeltje.

BHIC Mariët zei op 29 september 2020 om 16:04

@Leo: wat grappig dat het woord 'gruyteren' ontstaan is in Tilburg omdat je van de ene Gruyter-winkel naar de andere liep. Dat doet de AH of de Jumbo hen niet na :)

 

BHIC Mariët zei op 29 september 2020 om 16:05

@Jack: werden er bij jullie in de straat meerdere adressen aangedaan door deze bezorgservice? Dan kan ik me namelijk voorstellen dat er wel een motortje bijzat. En kreeg je af en toe dan toch 'het snoepje van de week'?

Jos van der Wal zei op 29 september 2020 om 16:10

In Den Bosch waren dat toen al bestelbusjes

BHIC Mariët zei op 29 september 2020 om 16:12

Dat zal vast een stuk praktischer geweest zijn, zo zie je ook wel meteen de ontwikkeling van de thuisbezorgservice.

Jack Renders zei op 30 september 2020 om 14:03

@Mariët, Er waren best veel klanten in onze straat en volgens mijn nicht zat er een motor op deze bakfiets. Het "snoepje van de week" was bij ons meer "Het snoepje waar je geluk mee moest hebben" , maar gelukkig hoefde je dit niet een week van te voren te bestellen maar had de bezorger er altijd voldoende bij zich. Het was dus op de bezorgdag een kwestie van erg braaf zijn om kans te maken op dit snoepje. Trouwens, ik schreef dat het snoepje van de week bin VéGé ook het snoepje van de week heette, maar dit klopt niet. De jiste naam was "het lekkertje van VéGé.

BHIC Mariët zei op 30 september 2020 om 19:03

Bedankt voor je reactie Jack. Dan was misschien de naam bij VéGé wel anders, maar het idee was toch wel hetzelfde? Maar bleven jullie trouw aan het boodschappen doen bij De Gruyter?
 

Jos van der Wal zei op 3 oktober 2020 om 18:41

Ik weet ook dat de Gruyter zeker 3 hele grote supermarkten hadden, zoals we nu Carrefour kennen. Ze heten Trefcenter. Deze waren in Venlo, Arnhem (Kronenburg passage) en in Middelburg. Daar werden heel veel verschillende artikelen verkocht. Wij kwamen daar toen ook geregeld. Misschien waren er nog meer, maar dat weet ik niet

BHIC Mariët zei op 7 oktober 2020 om 12:01

Wat leuk Jos, dat je ons dit kunt vertellen. En dat je er ook zelf regelmatig kwam. Dat moet toch zeker indruk gemaakt hebben, zo'n grote supermarkt. Zeker als je deze mag vergelijken met de Carrefour. Dat zijn echt enorme grote winkels.

Jos van der Wal zei op 7 oktober 2020 om 12:06

Ja en je kon daar in die tijd al best veel kopen zoals wasmachines e. d. Linnengoed autobanden fietsen en nog veel meer

BHIC Mariët zei op 7 oktober 2020 om 18:58

Dus echt zoals we nu een Carrefour vanuit Frankrijk kennen. Dat is ook altijd zo compleet, van wasmachines tot (stok)brood :). Wat jammer dat er maar 3 van deze winkels van Trefcenter waren. Zouden ze wel plannen gehad hebben om er meer te openen?

Jos van der Wal zei op 7 oktober 2020 om 19:17

Of er meer dan 3 waren weet ik niet. Weet me wel te herinneren dat ze toen ook in een winkelcentrum in Groningen bezig waren. Maar of het daar echt is van gekomen weet ik niet. Maar dat moet toch terug te vinden zijn. Jaren geleden is er in het Noord-Brabants museum een expositie van geweest. Waar is al die info gebleven ?

BHIC Mariët zei op 7 oktober 2020 om 20:36

Bedankt voor je reactie Jos, ik denk dat de informatie uit het NBM vast wel vastgelegd moet zijn in een catalogus. Maar er is online ook al best veel te vinden over deze trefcenters:

https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl,19730623:newsml_247c6034c1b680ef65e03cc6e6a99d3b

 

Jos van der Wal zei op 8 oktober 2020 om 11:36

Beste Mariëtte, heel leuk om het terug te kunnen lezen. Mijn geheugen heeft me nog niet in de steek gelaten. Mijn vrouw kreeg toen om de zoveel tijd bonnen van de Gruyter toen ze daar nog werkte en met zo’n bon kreeg je toen 10 gulden korting als je voor 30 gulden kocht. Wij hebben daar toen best veel gekocht voor onze uitzet. We reden toen vaak naar 1 van de 3 die wij wisten en maakte er dan gelijk een dagje uit van.

BHIC Mariët zei op 9 oktober 2020 om 09:32

Goed idee Jos, dat maakte winkelen dan ook meteen leuk en zoals ze tegenwoordig noemen 'een beleving'.

Paul Kriele zei op 14 oktober 2020 om 10:46

Er zijn nog steeds exemplaren van het dikke, rijk geïllustreerde boek 'De Gruyters Snoepje van de Week' te koop
via info@bastionoranje.nl

Jos van der Wal zei op 14 oktober 2020 om 11:24

Wij zijn inderdaad ook al jaren in het bezit van dat boek.

M Velde zei op 13 juni 2022 om 19:49

Mijn ouders bestelden in de jaren 60/70 bij de Gruyter grootverpakkings etenswaren, zo ook de bamikruiden in een groot blik, die overheerlijke bamikruiden mis ik nog steeds!

HARRY ZWEERS zei op 14 juni 2022 om 02:14

Er was een De Gruyter winkel op de Van der Helsplein in Amsterdam, waar mijn moeder altijd heen ging. Weet nog dat een vrouw roodmerk koffie kocht en het meisje schepte het uit een grote zak, vlak daarna een andere vrouw, wou goudmerk koffie hebben, hops uit de zelfde zak. Grappig, weet dat nog steeds en is zeker al 70 jaar geleden.

Paul Kriele zei op 14 juni 2022 om 10:04

Amsterdam, Rotterdam en Utrecht hadden indertijd tientallen DG-winkels. Utrecht was de eerste in 1896 en toen kwam in 1898 pas Den Bosch.

BHIC Lisette zei op 14 juni 2022 om 11:54

Hartelijk dank voor jullie leuke reacties! Wat grappig dat je je dat voorval nog steeds kunt herinneren, Harry en dat jij je die bamikruiden nog zo goed voor de geest kunt halen, M. Velde. Interessant dat de De Gruyter winkel in Utrecht al twee jaar langer bestond, Paul. Nogmaals dank voor jullie bijdragen!

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.