KaVeeWee

De Arend

De Kempen is begin twintigste eeuw hét centrum van de Nederlandse sigarenindustrie. Maar ook in West-Brabant staan sigarenfabrieken, zoals die van de broers Karel en Willem van Wely, die in 1893 in de Kloosterstraat te Roosendaal ‘De Arend’ oprichten. Met Karel als drijvende kracht openen ze nabij het drukke treinstation een kiosk. De vele reizigers die dagelijks langskomen kunnen hier een rokertje kopen voor onderweg. Ze beginnen met zes sigarenmakers, maar langzaam maar zeker groeit de sigarenfabriek en richten ze ook vestigingen op in het naburige Nispen en in de Zeeuwse kustplaats Vlissingen. Daarnaast werken er ook veel thuiswerkers voor ze, meestal boeren die thuis wat bijklussen met sigaren maken en per stuk uitbetaald krijgen.

De Arend wordt KaVeeWee

In 1917 verlaat Willem het bedrijf en neemt Karels zoon zijn plaats in. De firmanaam ‘De Arend’ verandert hij in ‘Karel van Wely & Zoon’, kortweg KaVeeWee. Hij neemt zijn intrek in een nieuwe moderne fabriek in de Vughtstraat waar ruim honderd mensen werken in onder meer de kerverij (waar de tabaksbladeren worden kleingesneden), sigarenmakerij en sorteerderij. Balen tabak uit Nederlands-Indië, Brazilië en Cuba vullen de voorraadschuur. Ze produceren vooral heel veel señorita’s, een circa tien centimeter lange sigaar van een centimeter dik. Onder diverse namen - zoals Knak (bolknaksigaren), Old Dutch, Vitama en Nobra – brengen ze hun sigaren op de markt.

Rond 1920 zijn er vier sigarenfabrieken in bedrijf in en rondom Roosendaal. Ze schrijven een lokale prijsvraag uit voor het ontwerp van een groot beschilderd reclamebord. Zestien inzendingen ontvangen ze. Het winnende ontwerp prijkt later in de Stationsstraat. De overige inzenders krijgen als troostprijs - hoe kan het ook anders - een doos sigaren.

Steeds populairder

Met de overname van enkele andere sigarenfabrieken blijft N.V. Karel van Wely’s Sigarenfabrieken groeien. In 1927, als Karel overlijdt, neemt zijn zoon Willem de directie over. Steeds meer machines verschijnen op de fabrieksvloeren. Zodoende is het mogelijk dat in de jaren dertig ruim 1100 arbeiders soms wel twee miljoen sigaren per week produceren. Voor de Nederlandse sigarenrokers, maar ook voor die buiten de landsgrenzen. Met de slogan ‘Een goede sigaar hoeft niet duur te zijn’ adverteren ze in dagbladen.

De sigaren van de Zuid-Amerikaan met de sombrero zijn mateloos populair. KaVeeWee is inmiddels de grootste werkgever van Roosendaal en zal dat blijven tot kort na de Tweede Wereldoorlog. Want met de inval van de Duitse bezetter verandert alles. Rookwaren komen op de bon en de invoer van tabak uit Nederlands-Indië stokt. Bombardementen beschadigen diverse van KaVeeWees fabrieken. Van de hoofdfabriek in Roosendaal blijft zelfs niets meer over.

Wederopbouw en teruggang

In 1947 verrijst een nieuwe, moderne sigarenfabriek in de Badhuisstraat, langs het spoor. De Tilburgse kunstenaar Luc van Hoek, ontwerper en maker van tal van glas-in-loodramen in vele Brabantse kerken, krijgt de opdracht om drie glas-in-loodramen in het trappenhuis van de fabriek te maken. Hij ontwerpt drie taferelen: de tabaksoogst in Nederlands-Indië, de aankomst van de tabak in de haven en de bereiding van de sigaren in de fabriek. In Oud-Nederlandse teksten wordt toelichting gegeven op de taferelen: "De seeman voer de waer behouden haeven binnen, nu kan men ’t fabricaet der Kaveewee beginnen". En: "Met sorgh en vaardigheyt so seer te prysen saecken wordt een cigaer ghemaeckt die streelt de beste smaecken".

De vele machines in de nieuwe fabriek maken het personeel overbodig waardoor het aantal werknemers snel afneemt. Ingrijpende reorganisaties volgen, maar kunnen niet voorkomen dat in 1957 de Schiedamse jeneverstoker Wenneker de hele zaak overneemt, om deze kort daarop weer door te verkopen.

Tot 1973 worden de KaVeeWee-sigaartjes geproduceerd. Dan valt definitief het doek. Het hoofdkantoor in de Badhuisstraat is nu een bedrijfsverzamelgebouw voor creatieve ondernemingen.