Karel I

Van Abbe komt naar Brabant

Henri van Abbe is de oudste zoon van een welgestelde Joodse diamantslijper en juwelier in Amsterdam. Hij treedt niet in de voetsporen van zijn vader, maar gaat na de middelbare school in de leer bij zijn oom die een sigarenfabriek heeft. In 1900 begint hij, op 20-jarige leeftijd, met een gift van 10.000 gulden van zijn vader een sigarenfabriekje in Amsterdam. Een echt succes is het bedrijf niet. Het socialisme viert hoogtij in Amsterdam en heeft vele arbeidsconflicten in de (sigaren) industrie tot gevolg. Het maakt dat Henri zijn bedrijf naar het katholieke Brabant verhuist, waar vakbonden nog een onbekend verschijnsel zijn. Hier geen opstandige en dure, maar gezagsgetrouwe en goedkope arbeidskrachten.

In 1908 verplaatst hij zijn fabriek naar het Brabantse Gestel nabij Eindhoven, destijds de sigarenstad bij uitstek. Vanaf de Eerste Wereldoorlog concentreert hij zich enkel op de binnenlandse markt en produceert slechts één sigarenmerk: Karel I. Vernoemd naar de Engelse koning die in de zeventiende eeuw het roken stimuleerde om met de daarover geheven accijnzen de schatkist te vullen. Henri’s beslissing om maar één merk te produceren is erg uitzonderlijk. Sigarenfabrikanten produceren meestal heel veel verschillende melanges en sigaren. Met een grote reclamecampagne lanceert hij zijn Karel I-sigaren, waardoor ze al snel landelijke bekendheid krijgen. Om te kunnen voldoen aan de stijgende vraag is het na de oorlog tijd voor een nieuwe fabriek.

Karel I toonaangevend

In 1920 laat Henri aan de Tongelresestraat in Stratum een enorme fabriek bouwen. Ook schaft hij de machines aan die een groot deel van de productie uit handen nemen van de traditionele sigarenmakers. Er is plaats voor ruim 1300 medewerkers, zowel mannen als vrouwen. Zijn de meeste sigarenfabrieken in die tijd een rommelige bedoening, zo niet de fabriek van Van Abbe. Hier heerst orde en netheid, zelfs de wc’s zijn er schoon. De vrouwen achter de machines dragen witte jassen en witte kapjes in hun haar in verband met de hygiëne.

Wanneer er een tekort aan sigarenmakers in Eindhoven ontstaat, opent de ‘N.V. Karel I sigarenfabrieken’ ook filialen in Reusel en Waalre en trekken ze sigarenmakers uit België aan. Na Philips is Karel I in de jaren twintig en dertig de grootste werkgever van Eindhoven.

Het Van Abbemuseum

Henri heeft een voorliefde voor moderne kunst. Omdat ijdelheid hem niet vreemd is, laat hij zich verschillende keren door Brabantse schilders vereeuwigen op doek. Met het geld dat hij met zijn sigaren verdient, bouwt hij in de loop der jaren een aanzienlijke schilderijenverzameling op. Zijn villa aan de Bilderdijklaan in Eindhoven is al snel te klein voor al zijn kunst. Daarom richt hij - in navolging van andere ondernemers en kunstverzamelaars - een museum voor schilderkunst op in zijn woonplaats. In 1936 opent het Van Abbemuseum de deuren voor publiek.

In 1940 overlijdt Henri plotseling aan een blindedarmontsteking. Zijn zonen Albert en Jan nemen Karel I dan over. Ze staan opeens aan het hoofd van een enorm bedrijf dat vier vestigingen telt en ruim 3000 werknemers. Als de tabaksaanvoer in de oorlog stokt, gaan ze van alles maken om te voorkomen dat het personeel in Duitsland tewerkgesteld wordt in het kader van de Arbeitseinsatz.

Karel I onttroond

Na de oorlog en de daaropvolgende onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië, is het gedaan met de aanvoer van kwaliteitstabak uit de voormalige kolonie Nederlands-Indië. Karel I importeert de tabak vanaf dat moment uit Kameroen en Cuba, maar die is kwalitatief slechter. Bovendien daalt de vraag naar sigaren drastisch; sigaretten zijn nu populair. De zonen van Henri van Abbe doen er alles aan om het bedrijf van de ondergang te redden, hetgeen in de praktijk vooral neerkomt op mechaniseren en mensen ontslaan.

Uiteindelijk verkopen ze Karel I in 1969 aan het Amerikaanse Gulf and Western. Er werken dan nog zo’n 700 mensen. Twee jaar later brandt de enorme fabriek aan Tongelresestraat gedeeltelijk af,  waarbij dertig miljoen sigaren voortijdig in rook opgaan. In 1997 wordt wat over blijft gesloopt. Het enige wat nu nog rest is een stuk muur met daarop de tekst: N.V. Karel I Sigarenfabriek v/h H.J. v. Abbe.