Reageer
15

Hatema

Het Helmondse textielbedrijf Hatéma - een afkorting van ‘Helmondsche Textiel-Maatschappij’ - dateert van 1931 maar kent een lange voorgeschiedenis in de vorm van diverse ondernemingen opgezet door Piet de Wit. Deze geboren textielondernemer kende daarbij de nodige ups en downs, waaronder diverse faillissementen. Ook Hatéma beleeft naast economische goede en minder voorspoedige tijden enige controverses zoals de bestraffing van de directie wegens hun beleid tijdens de Duitse bezetting.

Hatéma

Het begin onder vader en zoon De Wit

Het begint allemaal in 1855 met de oprichting van de firma ‘Leyten, Kluskens & Co’ in Helmond. Textielvakman Peter de Wit is compagnon. Samen runnen ze een handweverij waar ze katoenen, linnen en wollen stoffen maken.

Tot 1887 werkt Peter de Wit nog samen met de weduwe Leyten, maar dan gaat hij alleen verder. Hij koopt een leegstaande mechanische bontweverij en krijgt hulp van zijn zoon Piet. Kasteelheer Emile Wesselman geeft ze een  financiële impuls. Als Piet de weverij na het overlijden van zijn vader eind negentiende eeuw overneemt, bouwt hij het bedrijf uit tot de eerste geheel elektrische weverij in Nederland. De weverij is echter geen lang leven beschoren; twee jaar later is Piet alweer failliet. Niet bij de pakken neerzittend start hij vervolgens samen met zijn oom Kobus de firma ‘De Wit & Co’.

‘De Wit & Co’ maakt dekens uit textielafval. Ze kopen een fabriek op het Hoogeind met daarin een weverij, ververij en ruwerij. Later volgt een spinnerij, de eerste in Helmond. Het bedrijf floreert mede door de enorme vraag naar paardendekens onder invloed van de toenemende oorlogsspanningen. Ze richten een NV op en breiden in 1917 in Helmond uit met twee nieuwe gebouwen.  

'Piet failliet'

Bij gebrek aan voldoende geschikte wevers in Helmond openen ze een filiaal in Geldrop, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog gevolgd door filialen in Gemert en Deurne. Het bedrijf groeit snel, maar het financiële beleid houdt te wensen over. Textielbaron Piet leeft op zeer grote voet en zijn bedrijfsvoering is ondoorzichtig en chaotisch. In 1914 laat hij voor zijn vrouw, zijn voormalige huishoudster, een paleisachtige villa bouwen in Helmond. ‘Peapark’ (Piet en Anne) telt 45 vertrekken en is omgeven door een reusachtige tuin.

De fabriek in Gemert wordt in oktober 1920 stilgelegd, maar later blijkbaar weer opgestart. Want in augustus 1925 melden de kranten het faillissement van de dekenfabriek met vestigingen in Helmond, Geldrop, Gemert en Asten. Zo’n 2.000 arbeiders verliezen hun baan.

Piet krijgt hierdoor de spotnaam ‘Piet failliet’.  ‘Peapark’ en zijn andere persoonlijke bezittingen, waaronder ook landgoed De Dompt in Gemert, vallen ten prooi aan de veilinghamer.

Maar Piet is een aanhouder. Wederom volgt er een doorstart wanneer de Deventerse ondernemer Jan van der Lande een bedrijf voor zijn zoon Anton zoekt. Samen met Piet richten ze in 1926 het bedrijf ‘NV De Wit’s Dekenindustrie’ op. Piet heeft het hier in eerste instantie voor het zeggen, maar moet vier jaar later opstappen door zijn financiële wanbeleid.

De oprichting van Hatéma

In 1930 richt Anton van der Lande de ‘Helmondsche Textiel-Maatschappij’ op, kortweg Hatéma, als financierings- en verkoopmaatschappij. Hatéma tracht de economische crisis waar ze middenin zitten, het hoofd te bieden door een zo breed mogelijk assortiment. Ze gaan nu naast dekens ook gordijnstoffen, pluche, kunstleer en kledingstoffen produceren. Aan het eind van de jaren dertig is het bedrijf dusdanig gegroeid dat het zo’n 1000 werknemers telt, inclusief de wevers in Geldrop en Deurne. De fabriek in Gemert, met zo’n 60 arbeiders, wordt in 1930 en 1931 weer gesloten.

Collaboratie

De sociale voorzieningen zijn bij de Hatéma relatief goed en worden tijdens de bezetting zelfs uitgebreid. Maar de directie is wel erg Duitsgezind en levert meer dan verplicht. Vier leidinggevenden, onder wie directeur Anton van der Lande en twee zonen, worden daarvoor in 1947 bestraft. Ondertussen is de forse schade aan fabriek en inventaris opgelopen tijdens de bevrijdingsstrijd al weer hersteld. Dit alles onder leiding van de Van der Landes, die de draad weer oppakken en de touwtjes in handen houden.

Bloei en uitbreiding

Economisch floreert Hatéma. Het personeelsbestand blijft groeien, van circa 160 arbeiders in 1954 tot 1800 begin jaren zestig. Het productassortiment van Hatéma blijft zich in de loop der jaren uitbreiden. Het blijft niet bij dekens, dweilen, poetsdoeken, gordijn- en meubelstoffen, spreien, kledingstukken en pluche. Door overnames en samenwerkingen komen daar in de jaren zestig nog bij: tapijten, elektrische dekens (deze in samenwerking met Philips en Erres), kunstleer en trijpstoffen (vaak gebruikt voor meubel- en wandbekleding). Arbeidskrachten vinden ze vanaf 1962 in het buitenland, waaronder België en Spanje. Als de tweede generatie Van der Lande zijn intrede neemt in de directiekamer blijft Anton, hoewel afgetreden als directeur, de touwtjes strak in handen houden.

Ontwerptekening voor een karpet, 1987 (ontwerp: BRS Premsela Vonk / Diek Zweegman. Bron: TextielMuseum Tilburg)

Overname door Texoprint en Gamma

De jaren zestig markeren het begin van het verdwijnen van de textielindustrie in Nederland. De economische crisis en de concurrentie van lagelonenlanden zijn fataal om te kunnen overleven. Ontslagen, faillissementen en fusies zijn het gevolg. Dat geldt ook voor Hatéma. Na een paar jaar te hebben samengewerkt in Texoprint (een bundeling van Nederlandse textielbedrijven, waaronder ook Vlisco) volgt in 1969 een fusie. Texoprint gaat vervolgens op in Gamma Holding N.V. Hatéma focust zich nu op de productie van interieurtextiel, maar ondertussen gaat het bergafwaarts met de werkgelegenheid. Fabrieken sluiten en vele ontslaggolven volgen.

Hatéma verdwijnt

Met de oprichting van de Hatéma-winkels in de jaren tachtig proberen ze nog om het tij te keren. In de oorspronkelijke fabrieken in Helmond wordt nu kunstleer geproduceerd onder de naam Planox. Begin 1997 sluit ook deze laatste fabriek. Alle Hatéma-gebouwen zijn vervolgens gesloopt om plaats te maken voor de nieuwbouwwijk Suytkade. Alleen in de filialen in Geldrop en in Deurne zijn nog overblijfselen te zien van Hatéma.

 

Deze tekst is op 9 december 2021 en 13 december 2023 aangepast (met dank aan Giel van Hooff voor de aanwijzingen en suggesties).

Reacties

Jacqueline van… zei op 25 september 2020 om 07:44

Wat een leuke website hebben jullie gemaakt. Een familielid van mij heeft jarenlang in de vestiging in Helmond gewerkt. Ik heb nog steeds dekens van Hatéma, helaas niet van wol, maar, denk ik, van acryl.

BHIC Mariët zei op 25 september 2020 om 11:26

Dank voor het compliment Jacqueline. De website is inderdaad een feest van herkenning voor de meesten van ons. Dus zeker leuk om aan mee te mogen werken.

Mijn vader, die jarenlang een woninginrichting gehad heeft, kwam ook vaak bij Hatéma. Ook wij hebben de (wollen) dekens en de gordijnstoffen vaak in huis gehad.

harmi van der leij zei op 11 november 2020 om 16:40

Mocht de lezer van dit artikel belangstelling hebben voor een Wollen Hatema deken. Ik heb er nog 1in huis. Staat nu op Marktplaats voor de verkoop.

BHIC Mariët zei op 16 november 2020 om 19:05

Onze website is echt bedoeld voor het ophalen van herinneringen en het delen van informatie over de nijverheid en industrie in Noord-Brabant, maar desondanks hoop ik dat je deken via Marktplaats een nieuwe eigenaar vindt.

Rolf Wennekes zei op 9 januari 2021 om 15:09

Mooie website, zeker over mijn oudoom Piet de Wit, waarover ik een kort filmpje heb gemaakt: https://youtu.be/W4p0XHKyXys.

BHIC Mariët zei op 11 januari 2021 om 14:04

Beste Rolf, wat een interessant verhaal over jouw oud-oom. Ik moet zeggen toen ik het verhaal over Hatéma las was ik al best geïntrigeerd door zijn leven. Mede door jouw filmpje heb ik daar een redelijk goede inkijk in gekregen. Dus nogmaals dank voor het doorsturen van de link.

rolf wennekes zei op 11 januari 2021 om 15:45

Dank voor je bericht, Mariët. Er bestaat zelfs een zeer lezenswaardige biografie over Piet de Wit van Jef de Jager: "De hemel van Helmond".

BHIC Mariët zei op 12 januari 2021 om 14:25

Dat zie ik nu ook Rolf, bedankt voor je tip. We hebben dit boek zelfs in onze bibliotheek: https://proxy.archieven.nl/235/D843BB3503534A90B4689803C7008D1F. Sabine zal daar vast, bij het schrijven van dit artikel, uit geput hebben.

Rob Berkvens zei op 4 maart 2021 om 10:46

Heeft iemand een foto van de oude dekenfabriek van Piet de Wit in Deurne.

rolf wennekes zei op 4 maart 2021 om 10:50

Beste Rob, neem eens contact op met Henry Emons in Helmond (mriekske@hotmail.com). Die weet en heeft zo ongeveer ALLES over Piet de Wit.

Wilma zei op 10 januari 2023 om 16:54

Zijn er ook gegevens bekend over Sjef van Lieshout hij werkte bij de Vlisco/ Hatema hij is geboren 1930 en Tonny Derksen zij heeft daar ook gewerkt

BHIC Mariët zei op 11 januari 2023 om 11:37

Beste Wilma, dank voor je reactie. Helaas hebben wij niet de archieven van Hatema, dus kunnen we je ook niets zeggen over hun personeelsbestand. Maar misschien zijn er lezers van onze verhalen die deze namen wellicht wél iets zeggen.

BHIC Lisette zei op 12 december 2023 om 16:06

Bedankt voor het doorgeven van deze correctie, Giel! We gaan ermee aan de slag.

BHIC Paul zei op 13 december 2023 om 07:47

Je hebt helemaal gelijk, Giel. Dank voor je correctie. De fabriek in Gemert wordt in 1920 gesloten (zie https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000003201:mpeg21:p012), maar nadien blijkbaar weer opgestart. Want een nieuwe sluiting van fabrieken, dan behalve Gemert ook die in Helmond, Geldrop, Deurne en Asten, volgt in augustus 1925 (https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAEN02:000963037:mpeg21:a00037). En zowel in mei 1930 (https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCE01:000056032:mpeg21:a0042) als in februari 1931 (de link die jij al noemde) wordt de sluiting van de Gemertse vestiging gemeld.

De tekst van het verhaal is aangepast.

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.