Enka

Kunstzijde uit Breda

Na een ziekte die de zijderups treft ontwikkelt de Franse graaf Hilaire de Chardonnet een procedé dat uiteindelijk resulteert in draden voor kunstzijde. In 1913 is het scheikundige J.C. Hartogs die in Arnhem de eerste Nederlansde Kunstzijde fabriek opricht.

De Bredase rasondernemer Charles Stulemeijer onderzoekt in 1914 een samenwerkingsverband met een Franse fabrikant van kunstzijde. De Fransen willen een productielocatie in Roosendaal openen. Hoewel ze wel de kennis hebben missen ze het kapitaal en daar kan Stulemeijer mee helpen. Dat doet hij als de fabriek niet in Roosendaal maar in Breda komt te staan.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog belanden de plannen in de ijskast en wanneer de gesprekken weer op gang komen blijkt dat de Fransen meer willen dan Stulemeijer ze wil geven. Daarmee is de samenwerking van de baan. De fabriek is echter al in aanbouw aan de rivier de Mark net ten noorden van de stad.

Er wordt snel gezocht naar specialisten met kennis van het proces. Er volgt een waar defilé van  chemici. Er zitten markante figuren tussen, zoals de Rus die iedere ochtend per roeiboot naar het werk komt, maar  niemand voldoet. Uiteindelijk weten Nederlandse chemisch ingenieurs de draad op te pakken en de Hollandse Kunstzijde Industrie of HKI kan van start.

HKI wordt ENKA

Op 19 juli 1921 wordt de eerste Rayondraad gesponnen. De kleine fabriek heeft op dat moment 4 machines met ieder 48 spindels. Al snel groeit het bedrijf naar 34 machines, en wanneer in 1925 de tweede spinnerij geopend wordt, staan er in totaal 58 machines met ieder 60 spindels te draaien.

Uitbreiding na uitbreiding volgt en de fabriek groeit van 620 vierkante meter in 1920 naar dik 50.000 vierkante meter aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Kenmerkend is dat het bedrijf de werknemers niet vergeet. Al vroeg richt de HKI ziekenfondsen en personeelsverenigingen op. Er is een personeelswinkel en er zijn regelmatig feesten en activiteiten.

In 1929 gaat de HKI een fusie aan met de Arnhemse AKU en ontstaat de ENKA. Het is de uitspraak van de letters NK die weer staan voor de Nederlandse Kunstzijde-industrie. Niet veel later volgt er weer een fusie en is de ENKA onderdeel van wat later de AKZO zal heten.

De Enka produceert kunstzijde draden voor textiel. Tot de oorlog is dat rayondraad, daarna ook nylon, dat volgens een ander procedé tot stand komt. De garens zijn (nog steeds) bekend onder de namen Enkalon en Terlenka.

Actie redt fabriek… tijdelijk

Financieel loopt prima tot in 1972 AKZO meld dat de fabriek in Breda gesloten gaat worden als onderdeel van een nieuw structuurplan. Dat pikken de werknemers niet en de eerste bedrijfsbezetting van Nederland is een feit.  Zo'n 400 werknemers sluiten zich op op het terrein en blokkeren de productie. Wel op een verantwoorde manier, om schade aan de machines te voorkomen. Steun voor de actie is groot, van heinde en verre komen mensen langs om de actievoerders een hart onder de riem te steken. De bezetting heeft uiteindelijk resultaat en de fabriek blijft open, daarmee zo'n 1700 banen reddend.

Toch is het uitstel van executie. In 1982 gaat het bedrijf alsnog failliet en een jaar later wordt de fabriek in Breda gesloopt. De laatste fabrieken van de ENKA in Ede vallen in 2002 ten prooi aan de slopershamer nadat de Akzo de kunstgarendivisie verkoopt.