Unox Oss binnen vijf jaar gehalveerd

De gepensioneerde Uittenbogerd woont anno 2012 op een natuurrijk landgoed aan de rand van Oss. Hij werkte een groot deel van zijn leven bij Zwanenberg. Dat heeft hem geen windeieren gelegd. Om hem heen geen rumoerige vaklieden met slagersmessen meer, maar een luxueuze oprijlaan met knisperend grind en deinende bomen.

Baan als assistent-exportmanager

De Ossenaar zit aan tafel in zijn woonkamer. In het midden prijkt een eikenhouten kast met een sierstrip met menselijke silhouetten. Hij kan een glimlach niet onderdrukken als hij hoort dat hij zijn verhaal mag doen. "Wacht even", fluistert hij. Met flinke passen loopt hij naar de hal naast de kamer en komt hij terug met een stapel boeken over de Osse industrialisatie, die hij op tafel legt.
De boeken gaan over zijn voormalige werkgever, Zwanenberg. Uittenbogerd kwam na een open sollicitatie in 1957 als assistent van de exportmanager bij de grote vleesverwerker terecht. Hij kende Zwanenberg van zijn vorige baan bij een transportbedrijf in Amsterdam. Het Osse vleesbedrijf was een grote klant, dat het bedrijf in de arm nam voor het beladen van zeeschepen, zo weet hij nog.

Duizenden tonnen voor het buitenland

Uittenbogerd maakte snel kennis met de grote afzet van Zwanenberg. Honderden kilotonnen aan vlees gingen er jaarlijks naar het buitenland. Ribben, staarten, poten - vrijwel alles van het varken werd verwerkt en van de hand gedaan. De voormalige werknemer grinnikt als hij zegt dat Zwanenberg zelfs gekookte baarmoeders verkocht. "Wat de mensen daarmee deden, wist niemand."
Zijn taak was om de export in goede banen te leiden. Onder zijn toezicht werkten vijftien mannen en vrouwen. Zij tikten facturen, vroegen vergunningen aan en zorgden ervoor dat documenten in orde waren. Vervolgens werden alle vleesproducten in grote containers naar het buitenland vervoerd, vertelt hij.
"Elke vrijdagmiddag stond er op het spoor een trein met wel twintig volgeladen koelwagons. Die werden een dag later naar Rotterdam vervoerd, waarna het vlees per boot naar Engeland vertrok."

Felle concurrentiestrijd met rivaal Hartog

De destijds 26-jarige assistent-exportmanager werd aangenomen tijdens de hoogtijdagen van het bedrijf. In de jaren zestig werkten er ongeveer 3.500 mensen, bijna drie keer zoveel als vijftien jaar eerder. Jaarlijks werden meer dan 400.000 varkens geslacht, voor Zwanenberg een record. Al snel klom Uittenbogerd op tot exportmanager.
Die glorietijd spreekt de oudgediende nog steeds tot de verbeelding. Tijdens zijn verhaal mijmert hij over de welvarende tijd die achter hem ligt. Over de felle concurrentiestrijd die Zwanenberg leverde tegen aartsvijand Unox, een bedrijf dat notabene naast Zwanenberg stond. En de competitie met bedrijven uit Denemarken en Polen, over wie de beste bacon in Engeland verkocht.

Fusie Zwanenberg met Unox

Zwanenberg was niet alleen een vleesverwerker, maar had sinds de jaren twintig ook een farmaceutische tak: Organon. Dat bedrijf maakte onder meer anticonceptiepillen. Koninklijke Zout-Ketjen, dat zich bezighield met de productie van zout en chemische producten als lakken en verven, zag daar wel brood in. De twee fuseerden in 1967.
De vleestak van Zwanenberg bleek echter een vreemde eend in de bijt van het nieuwe chemiebedrijf. De afdeling werd daarom in 1970 verkocht aan Unilever, het moederbedrijf van Unox. Dat was een zware klap voor de medewerkers van beide ondernemingen, die bijna een eeuw strijd met elkaar voerden. Uittenbogerd weet nog precies wat hij toen voelde: "Ik werd samen met mijn collega's verkocht, verkocht aan Unilever."

Moeilijke momenten

De fusie zorgde voor een hoop commotie. Unox en Zwanenberg waren wat betreft productie en aantal werknemers namelijk aan elkaar gewaagd. Het samengaan leidde onder meer tot dubbele afdelingen en een overschot aan werknemers. Uittenbogerd: "Toen op een bepaald moment de zaak samen ging, was alles plotseling dubbel."
Als exportmanager moest Uittenbogerd ervoor zorgen dat de afdelingen gingen samenwerken. "Dat waren moeilijke momenten. Elk bedrijf had bijvoorbeeld een eigen bereiding van de ham. Het grootste struikelblok was het kiezen van een methode en daarvan iedereen te overtuigen. Soms duurde dat maanden en moest er bij wijze van spreken met de vuist op tafel worden geslagen."

'Werknemers geshockeerd'

Maar het moeilijkste was voor Uittenbogerd het massaontslag dat op komst was. "Je kon dat zien op de afdelingen, die waren wanstaltig groot. Er waren te veel mensen, te veel bureaus. Ik herinner me nog dat ik op een dag meer dan honderd mensen moest ontslaan. Zij waren van alle afdelingen, van verpakkingen van exportproducten tot de slachterijen. De ontslagen waren allemaal voorbereid en doorgesproken door de leiding, waar ik ook bij zat. Maar het moest nog wel aan de mensen worden verteld."
De ontslagen vielen in alle geledingen, sommigen werkten er al tientallen jaren. "Ik kan je vertellen: de eerste twintig, dat gaat nog wel. Meestal waren de mensen zo geshockeerd dat ze helemaal stilvielen. Maar bij de honderdste is er ook bij mij iets geknapt." Hij kon het naar eigen zeggen niet aan om zijn collega's, die met veel passie soms lange tijd bij het bedrijf werkten, weg te moeten sturen.

Bedrijvigheid weggevaagd

De exportmanager wilde met vakantie, weg van alle tumult. "Toen is het misgegaan. Ze hebben me van zee moeten plukken met een hartritmestoornis. Die ontslagen deden wat met me. Ik was niet de enige: in het ziekenhuis was een speciale afdeling, waar verschillende collega's op terechtkwamen met hartproblemen."
De directies van Unox en Zwanenberg zetten de fusie door. Op voorwaarde dat de ontslagen werknemers begeleiding kregen. Daarmee werd in één klap een deel van de Osse bedrijvigheid weggevaagd. Van de oorspronkelijke vleesverwerkers is weinig overgebleven, tot verdriet van Uittenbogerd. "Potverdorie. We waren met zesduizend mensen. Binnen vijf jaar halveerde dat aantal."

In 2012 werkten nog iets meer dan vierhonderd mensen bij Unox in Oss. Het was de vraag of er in de toekomst nog werk voor ze zou zijn. Organon, dat werd overgenomen door Koninklijke Zout-Ketjen, kwam in handen van de Amerikaanse farmaceut MSD. Ook daar moesten aflopen jaren mensen weg.

Bron

Yoeri Nijs, De Osse Groei (afstudeerproject opleiding Journalistiek in Tilburg, 2012)

Meer over Unox?

Wat weet je zelf nog van Unox? Deel hieronder je herinneringen.

Wil je nog meer weten over Unox? Kijk dan hier