Jorgen Janssens
vertelde op 12 maart 2020
Zeg je Eindhoven, dan zeg je Philips. De vele apparaten die daar uit de fabriek van de band rollen, zoals gloeilampen, scheerapparaten, radio’s en televisies vinden in de hele wereld gretig aftrek.
Reclameaffiche voor Philips gloeilampen
Philips lichttoren in Eindhoven, 2012 (foto: Rosemoon. Bron: Wikimedia, CC BY-SA 3.0)
Philips & Co
De Zaltbommelse Gerard Philips is gefascineerd door het nieuwe elektrische gloeilicht. Hoewel afgestudeerd is als werktuigbouwkundige, begint hij in 1891 samen met zijn vader Frederik Philips de gloeilampenfabriek ‘Philips & Co’. In Eindhoven kopen ze een leegstaande weverij en beginnen met een kleinschalige productie. De eerste jaren hebben ze het zwaar, zijn vader adviseert hem op enig moment zelfs het bedrijf te sluiten. Maar Gerard zet door. Met de komst van zijn broer Anton in 1895, een koopman in hart en nieren, breken er gouden tijden aan.
'Cinquante mille'
Voor Anton is verkopen een sport. Hij probeert meer te verkopen dan Gerard kan maken en omgekeerd probeert Gerard meer te maken dan Anton kan verkopen. Zo stijgt de productieomvang tussen 1895 en 1905 van 40.000 naar 4 miljoen lampen per jaar. Anton reist door heel Europa om de gloeilampen aan de man te brengen. In Rusland krijgt hij zelfs een order van tsaar Nicolaas II om het Winterpaleis in Sint-Petersburg met 50.000 gloeilampen te verlichten. Anton stuurt zijn broer meteen een telegram vanuit Rusland met daarop de boodschap: ‘Fifty thousand, fünfzig Tausend, cinquante mille.’
Groei van Eindhoven
De gebroeders Philips krijgen al snel bekendheid in binnen- en buitenland als fabrikant van kooldraadlampen van goede kwaliteit. Het succes van Philips brengt Eindhoven welvaart. In 1901 staat de teller al op 500 werknemers. Ruim driekwart is vrouw en ze komen uit heel Nederland. Om hun personeel geschikte huisvesting te bieden besluiten ze in 1910 tot de bouw van een fabrieksdorp. Vlakbij de fabrieken verrijst Philipsdorp met eigen voorzieningen, zoals winkels (Etos), scholen en sport- en ontspanningsfaciliteiten. In het hart van het dorp ligt het sportterrein van de Philips Sport Vereniging (PSV). Philips medewerkers zijn betrokken bij het bedrijf en het dorp vormt een soort leefgemeenschap. In totaal bouwt Philips bijna 6000 woningen voor zijn personeel.
Philips radio (foto: Menno van Baalen)
Philips televisie (foto: Dqfn13. Bron: Wikimedia, CC BY-SA 4.0)
Baas in eigen fabriek
In 1912 wordt de N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken opgericht en gaan ze met de aandelen naar de Amsterdamse Beurs. Om de volledige productie van de gloeilamp in eigen hand te houden, maken ze alle onderdelen en de daarvoor noodzakelijke machines zelf. Zo kunnen ze ook de procedures van hun innovaties geheim houden. Ze bouwen glas-, metaal-, papier- en machinefabrieken. En een natuurkundig laboratorium, het NatLab, voor onderzoek.
De opkomst van de radio
Als Gerard in 1922 aftreedt neemt Anton de leiding over. De radio komt dan in zwang en blijkt een lucratieve business. Binnen vijf jaar verkopen ze een miljoen radiotoestellen en dat terwijl Gerard de radio in eerste instantie nog zag als een ‘speeltuin voor militairen’. In 1927 verwelkomen ze de tienduizendste arbeider. Ondertussen verrijzen enorme fabrieksgebouwen op Strijp-S, een reusachtig bedrijfsterrein van Philips van zowat dertig hectaren midden in Eindhoven.
Oorlogsjaren
In de jaren die volgen experimenteert Philips ook met televisies. Maar als de Duitsers Nederland bezetten vlucht de familie Philips naar de VS. Alleen de onervaren Frits Philips blijft in Eindhoven om het bedrijf op Nederlandse bodem te leiden. Omdat ze radio-onderdelen voor de Duitsers produceren, bombarderen de geallieerden in 1942 de Philipsfabrieken waarbij ruim 150 doden vallen. Frits Philips werkt in Kamp Vught mee aan een Philipswerkplaats en probeert ondertussen gevangenen in leven te houden.
Reclamefilm Philips: Triomf der Techniek (1951). Bron: collectie Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid
Overstap naar consumentenelektronica
Ook na de Tweede Wereldoorlog blijft Philips groeien. Om aan de grote vraag van de Philips producten te kunnen voldoen bouwen ze ook in andere plaatsen, zowel in Nederland als in buitenland, nieuwe fabrieken. Met het cassettebandje (1963), de CD en de Philishave ligt de focus nu op de consumentenelektronica en verdwijnt de lampenindustrie naar de achtergrond.
Kentering
Met wereldwijd bijna 412.000 medewerkers, waarvan 91.000 in Nederland, vormt 1974 een topjaar. Daarna komt er een kentering. Door de toenemende concurrentie volgen er vele jaren van massaontslagen. Uiteindelijk verlaat Philips Eindhoven en ontwikkelt Strijp-S zich tot een broedplaats voor de creatieve sector.
Focus op gezondheidszorg
Na de economische crisis in 2008 en de aanhoudende verliezen slaat Philips een andere weg in. Ze verkopen de consumentenelektronicatak en brengen de lichtdivisie naar de beurs. Alles staat nu in het teken van de gezondheidszorg, zowel in het ziekenhuis (‘Healthcare’) als bij de consument thuis (‘Consumer Lifestyle’).
"Philetta" radio (foto: Menno van Baalen)
Philishave scheerapparaat (foto: Menno van Baalen)
Reacties
Bij mij thuis staat ook nog zo'n oude Philips-radio, model BX 453 A uit 1955. Hij doet het nog steeds (soort van). Volgens de gebruiksaanwijzing kan hij alleen niets ontvangen uit het Oostblok.
Ik ben de trotse eigenaar van een Philips 212 draaitafel. Deze draaitafel uit 1972 draait nog steeds iedere dag. Philips stond garant voor kwaliteit in die jaren.
Bedankt voor je leuke reactie Harrie, en dit bewijst inderdaad de kwaliteit van de draaitafels van Philips! Luister je trouwens liever naar platen dan naar cd's ?